با افزایش سن، احتمال ابتلا به سرطان بیشتر می‌شود. دلیلش هم روشن است؛ بدن دیگر مثل جوانی توانایی ترمیم سلول‌های آسیب‌دیده را ندارد، سیستم ایمنی ضعیف‌تر می‌شود و در طول سال‌ها، تماس با آلودگی‌ها و عوامل زیان‌آور محیطی هم روی هم جمع می‌شوند.

اما خبر خوب این است که بسیاری از سرطان‌ها قابل پیشگیری هستند. همان‌طور که گزارش مؤسسه ملی تحقیقات سلامت ایران نشان داده، در کشور ما سیگار بزرگ‌ترین علت قابل پیشگیری سرطان است و کنار گذاشتن آن می‌تواند بار بیماری را به شکل چشمگیری کم کند.

البته در ایران، پیشگیری فقط به مسائلی مثل تغذیه سالم، تحرک کافی و کنترل وزن خلاصه نمی‌شود. ما باید به شرایط خاص کشورمان هم توجه کنیم؛ از آلودگی هوا در شهرهای بزرگ گرفته تا عادات غذایی پرنمک و پرچرب، تفاوت در دسترسی به خدمات بهداشتی در مناطق مختلف و حتی باورهای فرهنگی و اجتماعی.

به زبان ساده، اگر سبک زندگی‌مان را تغییر دهیم و این عوامل را جدی بگیریم، می‌توانیم بخش بزرگی از سرطان‌ها را در سالمندی کنترل یا پیشگیری کنیم.

مروری بر سرطان‌های شایع در سالمندان ایران

با افزایش سن، سالمندان ممکن است در معرض برخی سرطان‌ها قرار بگیرند؛ اما نکته امیدوارکننده این است که با سبک زندگی سالم، تغذیه مناسب، فعالیت بدنی منظم و انجام آزمایش‌های دوره‌ای، می‌توان بسیاری از این سرطان‌ها را پیشگیری کرد یا در مراحل اولیه تشخیص داد و درمان موفقیت‌آمیز داشت. رعایت این نکات باعث می‌شود سالمندان با انرژی و سلامت بیشتری زندگی کنند.

سرطان‌های شایع در سالمندان و راه‌های پیشگیری

با افزایش سن، احتمال بروز برخی سرطان‌ها بیشتر می‌شود؛ اما نکته امیدوارکننده این است که با سبک زندگی سالم، فعالیت بدنی منظم، تغذیه مناسب و انجام معاینات و آزمایش‌های دوره‌ای، بسیاری از این سرطان‌ها قابل پیشگیری یا کنترل در مراحل اولیه هستند.

۱. سرطان ریه

علت شایع:

مصرف سیگار و قلیان و آلودگی هوا.

راه‌های پیشگیری:

•        ترک سیگار و پرهیز از دود دیگران

•        استفاده از ماسک در روزهای آلوده

•        تهویه مناسب خانه و محیط زندگی

۲. سرطان پستان (در زنان سالمند)

علت شایع:

تغییرات هورمونی و بالا رفتن سن.

راه‌های پیشگیری:

•        ماموگرافی منظم طبق توصیه پزشک

•        خودآزمایی و معاینه دوره‌ای توسط پزشک

•        حفظ وزن مناسب و ورزش ملایم

۳. سرطان روده بزرگ

علت‌ها:

مصرف زیاد غذاهای آماده و پرچرب، کمبود سبزی و میوه، کم‌تحرکی.

راه‌های پیشگیری:

•        مصرف روزانه سبزیجات، میوه و غلات کامل

•        کاهش مصرف گوشت‌های فرآوری‌شده

•        پیاده‌روی یا ورزش سبک روزانه

•        انجام تست خون مخفی در مدفوع یا کولونوسکوپی بعد از ۵۰ سالگی

۴. سرطان معده

علت‌ها:

مصرف زیاد نمک، ترشیجات، غذاهای دودی و عفونت معده (هلیکوباکتر پیلوری).

راه‌های پیشگیری:

•        کاهش مصرف غذاهای شور و دودی

•        مصرف میوه و سبزی تازه

•        درمان عفونت معده در صورت نیاز

۵. سرطان پروستات، مثانه و کلیه (در مردان سالمند)

علت‌ها:

سن بالا، چاقی، سیگار و عوامل ژنتیکی.

راه‌های پیشگیری:

•        ترک سیگار

•        نوشیدن آب کافی

•        انجام آزمایش ادرار و چکاپ پروستات (PSA)

•        فعالیت بدنی منظم

۶. سرطان پوست

علت‌ها:

قرار گرفتن طولانی زیر آفتاب بدون محافظت.

راه‌های پیشگیری:

•        استفاده از کلاه، لباس پوشیده و کرم ضدآفتاب

•        معاینه پوست و مراجعه به پزشک در صورت تغییر خال یا زخم

توصیه‌های کلی برای سالمندان

۱. تغذیه سالم

•        مصرف سبزیجات فصلی و متنوع

•        میوه‌های تازه و منابع فیبر و آنتی‌اکسیدان

•        حبوبات به‌عنوان منبع پروتئین گیاهی

•        محدود کردن مصرف گوشت قرمز و فرآوری‌شده

•        کاهش مصرف نمک، شکر و غذاهای پرادویه

•        جایگزینی چربی‌های ناسالم با روغن‌های گیاهی سالم

•        مصرف ماهی به عنوان منبع اسیدهای چرب امگا-۳

۲. فعالیت بدنی متناسب با توانایی

•        پیاده‌روی روزانه ۲۰–۳۰ دقیقه

•        تمرینات ملایم تقویتی و کششی، حتی نشسته

•        باغبانی یا فعالیت‌های خانه‌داری

•        حضور در گروه‌های ورزشی سالمندان در مراکز محلی یا پارک‌ها

۳. کنترل وزن و چاقی مرکزی

•        کنترل کالری دریافتی و افزایش فعالیت بدنی

•        پیشگیری از تجمع چربی در ناحیه شکم و پهلو که ریسک سرطان را افزایش می‌دهد

۴. ترک دخانیات و کاهش مواجهه با دود محیطی

•        ترک سیگار و قلیان

•        پرهیز از مکان‌های پر دود

•        اطلاع‌رسانی درباره خطرات دود دست دوم

۵. محافظت در برابر آفتاب

•        استفاده از کلاه لبه‌دار، لباس پوشیده و کرم ضدآفتاب

•        اجتناب از حضور طولانی در آفتاب شدید

•        بهره‌گیری از سایه و فضاهای سبز

۶. کنترل عفونت‌ها و واکسیناسیون

•        واکسیناسیون هپاتیت B و در صورت امکان HPV

•        کنترل عفونت‌هایی مانند هلیکوباکتر پیلوری

۷. سلامت روان، خواب و مدیریت استرس

•        حفظ ریتم خواب منظم و کیفیت خواب خوب

•        فعالیت‌های ذهنی مانند مطالعه، حل جدول و گفتگو با دوستان

•        تمرین آرام‌سازی، مدیتیشن یا دعا

•        جلوگیری از انزوای اجتماعی و شرکت در جمع‌های دوستانه

۸. معاینات دوره‌ای و غربالگری

•        ماموگرافی برای زنان

•        معاینه و آزمایش پروستات برای مردان

•        تست‌های روده بزرگ (کولونوسکوپی یا آزمایش مدفوع)

•        بررسی پوست و آزمایش‌های خون عمومی

•        توجه ویژه به سابقه خانوادگی سرطان

۹. رفع موانع دسترسی

•        ارائه خدمات پیشگیری در مراکز محلی و خانه سالمندان

•        آموزش عمومی درباره پیشگیری و سبک زندگی سالم

•        پوشش هزینه غربالگری و خدمات پیشگیرانه

•        اطلاع‌رسانی فرهنگ‌محور و قابل دسترس

جمع‌بندی

سالمندی به معنای بیماری قطعی نیست؛ با اصلاح سبک زندگی، تغذیه سالم، فعالیت بدنی، ترک دخانیات، محافظت از پوست و آفتاب و انجام معاینات دوره‌ای، می‌توان ریسک ابتلا به بسیاری از سرطان‌ها را کاهش داد. تغییرات کوچک اما مستمر، همراه با حمایت اجتماعی و دسترسی آسان به خدمات پیشگیرانه، کلید یک سالمندی سالم و فعال است.

ساناز عبدالرضاپور- سوپروایزور آموزش سلامت بیمارستان آنکولوژی امیر